Wnętrze po rosyjsku

Zwykło się uważać, że rosyjskie wnętrza to te nowobogackie wille z brokatowymi kanapami, ledowym oświetleniem pod sufitami pełnymi fresków i tandetne portrety właścicieli wystylizowanych na XVIII-wiecznych admirałów. No i dywany na ścianach. Ja jednak dzisiaj nie o tym, ponieważ rosyjski design ma także drugą stronę - wnętrza bazujące na tradycji i to im właśnie chciałabym dzisiaj poświęcić chwilę uwagi, chociaż - jak zobaczycie - dywany na ścianie pojawiają się i tutaj i wyglądają naprawdę wspaniale!
Niestety, nie udało mi się znaleźć zbyt wielu szczegółowych materiałów, które opisywałaby korzenie takiego, a nie innego meblowania wnętrz w Rosji w sposób wyczerpujący; są to raczej ogólne informacje, jednak uważam, że w tym temacie równie dobry jest zmysł obserwacji. Inność rosyjskich wnętrz zaczęłam zauważać już kilkanaście lat temu przy okazji oglądania rosyjskich filmów lub zdjęć domów znanych rosyjskich pisarzy i kompozytorów, które nieraz udało mi się znaleźć w gazetach (to był te czasy, kiedy internet dopiero raczkował). Potem, kiedy na dobre nadeszła era internetu, otworzyły się dla mnie drzwi rosyjskich muzeów i (niekiedy) zwiedzanie wirtualne, dzięki któremu mogłam podpatrzeć wiele szczegółów dotyczących wyposażenia domów.

......
Styl rosyjski opiera się na kilku podstawach, które w zmiennych proporcjach, tworzą wnętrza o różnorodnym charakterze. Żeby nie przedłużać, tymi podstawami są: historia/tradycja/warunki, religia prawosławna, spuścizna ludowa i świat bliskowschodniego Orientu.

Odnosząc się do historii i tradycji - w interesującym mnie najbardziej okresie, czyli wieku XIX i na początku XX, styl w Imperium Rosyjskim kształtował się dzięki arystokracji z carem na czele, która - choć jako grupa społeczna stanowiła zaledwie 1,5% społeczeństwa - jako jedyna miała możliwości, pieniądze i kontakty, by dbać o wizerunek swoich rezydencji. Domy bogatych arystokratów były bardzo europejskie - pełnymi garściami czerpano z tradycji biedermeieru, empiru, a na przełomie wieków popularnością cieszył się styl secesyjny. Rosyjscy arystokraci byli bardzo na czasie jeżeli chodzi o design, urządzanie wnętrz powierzali architektom wnętrz, którzy łączyli europejskość z tradycją.

Kolejny filar, czyli prawosławie, jest nierozerwalnie związany z rosyjską historią. Zdecydowana większość społeczeństwa była głęboko wierząca, wliczając w to monarchę, który był jednocześnie najwyższym zwierzchnikiem Cerkwi prawosławnej. O ile w Europie wiek XIX przyniósł kres monarchiom absolutnym i zwiększoną krytykę religii, o tyle w Rosji masy społeczeństwa wciąż widziały we władcy bożego pomazańca. Religia prawosławna miała więc istotny wpływ także na architekturę i wystrój wnętrz. W domach większości Rosjan na ścianach wisiały ikony - na wsi były one po prostu pisane na drewnie, w bogatych domach wieszano ikony wykańczane płatkami złota, a postaci na nich przedstawione "ubierano" w sukienki z metali szlachetnych. Kolory i bogactwo wzorów we wnętrzach też pośrednio wywodzi się z tradycji cerkiewnej oraz z Orientu.

Związki Rosji z Imperium Osmańskim i innymi krajami postrzeganymi jako orientalne ukształtowały również pośrednio modę oraz wystrój domów (podobnie zresztą jak w Polsce, choć na większą skalę). W ciągu wieków współistnienia, Imperium Rosyjskie wchłonęło część wschodnich zwyczajów i tradycji w urządzaniu wnętrz, żeby wymienić chociażby mocną kolorystykę, zamiłowanie do przepychu, ręcznie tkane tekstylia. Także słynne dywany wieszane na ścianie wywodzą się z tradycji orientalnych. Wśród koczowniczych plemion Bliskiego Wschodu tymczasowe miejsce odpoczynku urządzało się poprzez powieszenie i rozłożenie dywanów, a ich liczba i jakość świadczyły o zamożności rodziny.

Ostatnim ogniwem w sposobie urządzania wnętrz była ludowość, która znalazła swoje miejsce także wśród bogatych Rosjan. Ich domy (szczególnie letnie rezydencje położone za miastami) budowane były tradycyjnie z drewna, z misternie wycinanymi ozdobami, charakterystycznymi dla danego rejonu. W domach arystokracji królowały piece z kolorowych kafli, stawiane przez lokalnych zdunów, a także materiały i przedmioty codziennego użytku zdobione w ludowe wzory. Prawosławie, a co za tym idzie, obecność w domach elementów religijnych, także łączyły świat arystokracji z mieszkańcami wsi. Chętnie też sięgano po tradycyjne stroje - wywodzące się z tradycji wiejskiej, chociaż te noszone przez arystokrację były szyte z najlepszych materiałów.

......

Cechy charakterystyczne stylu rosyjskiego:

• ciemne drewniane podłogi i drzwi
• wykorzystanie naturalnych materiałów jak drewno (szczególnie sosna), kamień
• dość ciężkie meble z ciemnego drewna
• bogate wzornictwo i zdobienia
• wykorzystanie ciężkich, naturalnych tkanin często z motywami ludowymi czy orientalizującymi
• neutralne odcienie beżu, brązu, złota, ale także zdecydowane kolory, które podkreślają charakter wnętrza (żółty, granat, czerwień, zieleń) 
• mięsiste dywany o klasycznym wzorze (także na ścianach)
• bogato zdobione firany, zasłony, serwety i obrusy; także z koronki
• akcenty ludowe i typowo rosyjskie elementy wyposażenia (samowar, porcelana Łomonosowa, emaliowane naczynia, kwiatowe wzory)
• kryształowe żyrandole, lustra w złoconych ramach
• piece lub kominki wykładane kolorowymi, zdobionymi kafelkami
• dom wypełniony pamiątkami rodzinnymi i przedmiotami, wnętrza sentymentalne 

Dom pod Petersburgiem. Zakochałam się w nim od pierwszego wejrzenia, a na tym zdjęciu szczególnie ujęło mnie połączenie ścian z naturalnych desek z wytwornymi tekstyliami (dywan, obrus, lambrekin), które pokazuje, że takie surowe drewno potrafi świetnie współgrać z przedmiotami luksusowymi.

Fragment sypialni Tołstojów w ich rodzinnym majątku Jasna Polana. Charakteru temu wnętrzu, pełnemu bardzo klasycznych mebli, nadaje mięsisty obrus na stoliku oraz ściana pełna zdjęć rodzinnych. Podobny kąt próbowałam stworzyć kiedyś w domu rodzinnym, a do jego zaaranżowania natchnęły mnie oczywiście rosyjskie filmy, których akcja rozgrywała się w dawnych czasach.

W wielu rosyjskich wnętrzach odwołujących się do dawnych tradycji urządzania przestrzeni,  zaobserwowałam wielkie wiszące lampy nad stołami jadalnymi, które znajdują się dość nisko nad nimi. W tym pokoju widać jeszcze kilka innych typowych elementów: bogato zdobiony piec w narożniku pokoju, klasyczny dywan, koronkowy obrus na stole, dywan, który - przybity do ściany - służy jednocześnie za obicie miejsca siedzącego oraz oryginalne połączenie kolorów (czerwony z niebieskim), który kojarzy się ze wschodnim przepychem. Zdjęcia pochodzą z domu śpiewaka Fiodora Szalapina, więcej zobaczycie tutaj.

Kolejny przykład połączenia surowej ściany z drewna z bogatymi dodatkami i sofą z ludowym motywem.

Przestrzeń pełna motywów religijnych nadaje osobisty charakter temu jakże klasycznemu wnętrzu. W wielu rosyjskich domach zauważyłam ściany zapełnione w ten sposób. Nie tylko ikonami, ale także zdjęciami rodzinnymi, małymi obrazami - planuję zrobić sobie takie zbiorowisko w sypialni, jestem na etapie szukania małych ramek na zdjęcia.

To zdjęcie pochodzi z domu, który określiłabym jako nowobogacki. Właściciele, bardzo zainspirowani Francją, przerobili pałacyk w Moskwie na wnętrze odwołujące się do podparyskich zamków. W domu nawiązano do kilku stylów (m.in. renesansu i gotyku), nie stroniono także od malowideł na sufitach. Całość jest dla mnie trochę kiczowata, ale dom ma coś, co sprawia, że czuć w nim ducha dawnej, rosyjskiej arystokracji. Szczególnie urzekła mnie jadalnia, którą polecam waszej uwadze.
Warto pamiętać o związkach ówczesnych arystokratów z Europą, a szczególnie Francją. Po pierwsze Francja była jednym z ważniejszych ośrodków mody i wzornictwa, dlatego stanowiła punkt odniesienia dla bogatych elit nie tylko zresztą na wschodzie; język francuski był podstawowym, ponadgranicznym językiem najbogatszych ludzi w Europie; część rosyjskich arystokratów pochodziła z Francji albo posiadali tam rodziny, a koleje losu wygnały ich na wschód. No i kwestia zasadnicza - Francja była politycznym i ekonomicznym sojusznikiem Rosji od 1892 roku, w miarę więc jak więzi między państwami zacieśniały się, nastąpiła także wzajemna wymiana osiągnięć kultury i sztuki.

Bardzo swojskie i raczej skromne wnętrze z ludowymi motywami. Cerata na stole może nie sprawia dobrego wrażenia, ale wpisuje się w klimat wnętrza i nawet z obrazem w złotej ramie tworzy jakiś taki zgrany duet.

Dywan na ścianie, czyli klasyka gatunku na bogato. W takiej wersji jestem bardzo na tak. Poza tym dywan ma cudowny wzór, kolor i jest świetną ozdobą (dodatkowo wygłusza pomieszczenie i ociepla ścianę, co zimą nie jest bez znaczenia). Łóżko posłano w bardzo XIX-wiecznym stylu, przykrywając je koronkową kapą i górą poduszek (projektant wzorował się zresztą na sypialni Aleksandry Fiodorowny w Carskim Siole), na suficie powieszono żyrandol, a ściany ozdobiono ikonami, które jeszcze bardziej nawiązują do carskich wnętrz. Sypialnie Romanowów zarówno w Carskim Siole, jak i Pałacu Zimowym również były pełne ikon. Wisiały one na ścianach lub ozdobnych parawanach stojących przy łóżkach małżonków.

Przykład wnętrza, które bardzo mocno odwołuje się do ludowych, wiejskich chat - surowe drewno na ścianach i suficie, wzorzyste tkaniny i wyszywane ozdoby nadają wnętrzu ciepła. Jest to taka pozorna wiejskość, bo na stole - jak widzimy - króluje zastawa bogata w srebrne sztućce i kryształy, wszystko razem wygląda jednak wyśmienicie.

Domowy ikonostas (tak mi się skojarzyło) :)

Prosty drewniany stół - przedmiot tradycyjnego rzemiosła, świetnie wpasował się we wnętrze pełne rzeźbionych mebli. Jednak największą uwagę w pomieszczeniu, skupia na sobie piec wykładany kolorowymi kafelkami, który stanowi jeden z elementów charakterystycznych dla rosyjskich wnętrz. W wiejskich chatach piece służyły do wypieku pieczywa, były niższe i posiadały schodki po których wchodziło się na górę do niszy, służącej zimą za miejsce do spania. W bogatych domach ogromna bryła pieca w ciekawej formie, zdobiona ręcznie malowanymi kaflami i rzeźbami bywała nieraz dziełem sztuki. Dziś zamiast pieców buduje się kominki, ale wielu Rosjan decyduje się na bogato zdobioną wersję, odwołującą się do tradycji.

Chciałabym zobaczyć ten pokój z bliska. Przyjrzeć się zdjęciom wiszącym na ścianie, kapie przykrywającej posłanie i jedwabnym poduszkom leżącym na nim. Szczególnie podoba mi się tutaj połączenie faktur i kolorów. Pomimo różnorodności, wszystko tworzy harmonijną całość, a ja wyobrażam sobie, że za oknem prószy śnieg i rozpościera piękny widok na kanały Petersburga. To nic, że zdjęcie pochodzi z domu Czechowa w Jałcie :)

......

A jak będziecie mieli dość wnętrz, to zawsze można pojechać na daczę i podziwiać przyrodę, odpoczywając w bujanym fotelu.

(zdjęcia pochodzą ze strony Architectural Digest Russia)